Zaburzenia nastroju i emocji związane z przewlekłym stresem zostały zidentyfikowane jako rdzeń problemów psychicznych w XXI wieku. Identyfikacja czynników ryzyka wpływających na ludzką osobowość stała się ważnym elementem wyjaśniającym powstawanie depresji czy uczucia wypalenia zawodowego.
Według szeroko pojętej definicji, niekorzystny stres w pracy występuje wtedy, gdy odczuwane przez pracownika wymagania przewyższają możliwości ich realizacji. Wówczas przewlekłe uczucie napięcia odbija się na zdrowiu pracownika, u którego zwiększa się ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, rosną problemy emocjonalne oraz obniżają się zdolności intelektualne, które skutkują spadkiem koncentracji i chęci do pracy.
Zaburzenia afektywne związane ze stresem, zwłaszcza syndrom wypalenia zawodowego, były przedmiotem badań od lat. Psychiatra H. Freudenberger i psycholog społeczny C. Maslach byli pierwszymi, których zainteresowała problematyka z zakresu psychologii pracy. Według kwestionariusza Maslach Burnout Inventory General (MBI-GS) wypalenie zawodowe dotyczy trzech wymiarów:
- wyczerpania emocjonalnego, wraz z którym pojawia się zmęczenie i drażliwość, maleje zapał do działania oraz radość życia,
- cynicznego nastawienia do otoczenia, czyli obojętnienia lub negatywnego nastawienia w sferze kontaktów interpersonalnych,
- zmniejszenia wydajności w pracy, co ma związek z nadmiernymi oczekiwaniami wobec pracownika.
Mimo powszechnego występowania zjawiska wypalenia w społeczeństwie nie jest ono uznawane jako autonomiczne schorzenie w medycznych systemach klasyfikacji. Jedną z przyczyn jest brak pewności, czy wypalenie zawodowe jest zaburzeniem niezależnym, czy związanym z sygnałami ostrzegawczymi depresji.
W przedstawionym niżej badaniu, przeprowadzonym przez autorów z Uniwersytetu w Bonn, przetestowano związek pomiędzy osobowością a wypaleniem zawodowym i depresją. Analizie poddano grupę niemieckich pracowników (944) oraz hospitalizowanych pacjentów ze zdiagnozowaną depresją (425).
Stwierdzono, że w obu badanych grupach występowały podobne cechy osobowości. Były to:
- wyższy poziom unikania krzywdy, czyli tendencja do wstrzymywania działań w odpowiedzi na odebrane negatywne bodźce,
- niższy poziom samodzielności oraz zdolności do adaptacji w nowej sytuacji.
W przypadku depresji związek ze skłonnością do unikania krzywdy oraz utratą samodzielności był znacznie silniejszy. Depresja u badanych pacjentów wpłynęła na wszystkie aspekty życia, natomiast uczucie wypalenia zawodowego u niemieckich pracowników odnosiło się głównie do miejsca pracy i pracowniczych wymagań. Eksperci twierdzą, że te informacje mogą mieć praktyczne znaczenie w leczeniu: w depresji dużą skuteczność będzie mieć psychoterapia ukierunkowana na poczucie własnej skuteczności oraz redukcję rozpamiętywania, a w zespole wypalenia – trening radzenia sobie ze stresem.
Opracowano na podstawie:
Melchers MC: Differentiating Burnout from Depression: Personality Matters! Front. Psychiatry 2015; 6: 113
