Rosnąca liczba badań i analiz społecznych wskazuje, że samotność staje się jednym z najbardziej palących problemów zdrowotnych współczesnych społeczeństw[1]. Choć może wydawać się osobistym, indywidualnym doświadczeniem, coraz częściej bywa opisywana w literaturze naukowej jako zjawisko społeczne o poważnych konsekwencjach zdrowotnych. Światowa Organizacja Zdrowia w 2023 roku uznała samotność za jedno z kluczowych zagrożeń dla zdrowia publicznego w XXI wieku[2]. Mimo że nie jest jednostką chorobową, jej skutki mogą być równie poważne jak w przypadku chorób przewlekłych – zarówno w wymiarze psychicznym, jak i somatycznym.
Wbrew powszechnemu przekonaniu samotność nie ogranicza się do braku kontaktów społecznych. Można doświadczać jej również wśród ludzi – w pracy, w rodzinie, w związku. Kluczowe jest subiektywne poczucie braku głębokiej, autentycznej relacji. Badania pokazują, że osoby żyjące samotnie, ale mające silne więzi społeczne, często funkcjonują lepiej niż ci, którzy otoczeni są ludźmi, lecz nie doświadczają emocjonalnego wsparcia[3].
Samotność staje się więc problemem jakości relacji, a nie ich ilości.
W Polsce problem samotności dotyczy nie tylko osób starszych. Według raportu Instytutu „Pokolenia” z 2022 r., 53% dorosłych Polaków w Polsce cierpi na samotność. 35% osób nie ma nikogo, do kogo mogłaby się zwrócić o pomoc[4]. Z kolei raport CBOS wskazuje, że samotność coraz częściej dotyka ludzi młodych, w tym mieszkańców dużych miast[5]. Samotność wśród pokolenia Z nie zawsze wynika z izolacji, ale z braku znaczących, wspierających relacji interpersonalnych.
Konsekwencje przewlekłego poczucia osamotnienia są poważne. W badaniach wykazano, że samotność zwiększa ryzyko rozwoju depresji o ponad 40%, a zaburzeń lękowych o około 25%[6]. Długotrwałe poczucie izolacji społecznej wpływa negatywnie na układ odpornościowy, sprzyja reakcjom zapalnym, a także prowadzi do pogorszenia jakości snu.
Neurobiolodzy zwracają uwagę, że mózg osoby samotnej funkcjonuje inaczej – wykazuje większą aktywność w obszarach związanych z wykrywaniem zagrożeń, co może skutkować chronicznym napięciem emocjonalnym[7].
W Europie problem ten nie jest marginalny. Z danych Eurostatu wynika, że aż 13% mieszkańców Unii Europejskiej powyżej 16. roku życia deklaruje, że nie ma nikogo, z kim mogliby porozmawiać o osobistych sprawach[8]. W 2018 r. Wielka Brytania jako pierwszy kraj na świecie powołała Ministerstwo Samotności, a problem został uznany za społeczny odpowiednik epidemii – z uwagi na jego wpływ na zdrowie populacyjne i funkcjonowanie gospodarki⁷.
Jak przeciwdziałać samotności? Najważniejszym krokiem jest jej zauważenie – zarówno u siebie, jak i u innych. Pomocne mogą być m.in. próby nawiązania nowych kontaktów społecznych, dołączenie do grup wsparcia, uczestnictwo w lokalnych wydarzeniach czy wolontariacie. Dla wielu osób cennym pierwszym krokiem może być także kontakt z organizacjami, które oferują anonimowe wsparcie i pomagają w przełamywaniu izolacji. Równie ważne jest korzystanie z profesjonalnych form pomocy – psychoterapia, porady telefoniczne czy lokalne inicjatywy społeczne mogą stanowić realne wsparcie.
W Polsce działają m.in. ogólnopolskie telefony zaufania oraz lokalne programy aktywizujące osoby zagrożone izolacją.
Współczesne badania podkreślają również znaczenie uważności i akceptacji emocji – techniki mindfulness mogą pomóc w nawiązaniu kontaktu z samym sobą i wzmocnieniu poczucia więzi wewnętrznej. To szczególnie ważne w sytuacji, gdy zewnętrzne relacje są ograniczone lub niedostępne.
Choć samotność bywa doświadczeniem intymnym i trudnym do zwerbalizowania, warto o niej mówić głośno. Tylko wtedy może stać się punktem wyjścia do zmiany – zarówno indywidualnej, jak i systemowej. W świecie, w którym technologia zastępuje bezpośredni kontakt, a relacje – z różnych powodów – ulegają spłyceniu, odbudowywanie autentycznych więzi staje się formą troski o zdrowie psychiczne. I to nie tylko własne, ale też osoby obok nas.
[1] National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine (2020). Social Isolation and Loneliness in Older Adults: Opportunities for the Health Care System. Washington, DC: The National Academies Press.
[2] WHO (2023). “Loneliness: a global public health concern.” World Health Organization, who.int [9.04.2025]
[3] Holt-Lunstad, J. et al. (2015). “Loneliness and social isolation as risk factors for mortality: a meta-analytic review.” Perspectives on Psychological Science
[4] sum.edu.pl [8.04.2025]
[5] wszystkoconajwazniejsze.pl [8.04.2025]
[6] Campaign to End Loneliness: campaigntoendloneliness.org [8.04.2025]
[7] Cacioppo, J.T. & Patrick, W. (2008). Loneliness: Human Nature and the Need for Social Connection.
[8] Eurostat (2022). “People in the EU: who are we and how do we live?” ⁷ UK Government (2018). “A connected society: a strategy for tackling loneliness.” ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained [8.04.2025]
