W dzisiejszym świecie, gdzie zmiana stała się jedyną pewną rzeczą, wypalenie zawodowe jest coraz częstszym zjawiskiem, które niepostrzeżenie przejmuje kontrolę nad naszym nastrojem i odbiera radość codzienności. Ta „choroba nadmiernego zaangażowania”[1] powoli pozbawia swoją ofiarę energii, motywacji i przyjemności z wykonywanej pracy. Przewlekły stres, ciągła presja osiągania coraz wyższych wyników, indywidualne uwarunkowania, a także brak równowagi między życiem zawodowym a prywatnym prowadzą do stanu głębokiego wyczerpania emocjonalnego, fizycznego i psychicznego. Warto zatrzymać się na chwilę i zastanowić nad tym, jak możemy przeciwdziałać syndromowi wypalenia, by na nowo odnaleźć sens i satysfakcję z pracy.
Co to jest wypalenie zawodowe?
Wypalenie zawodowe to stan chronicznego zmęczenia i frustracji, który może prowadzić do obniżenia efektywności w pracy oraz problemów zdrowotnych, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe. Objawy wypalenia obejmują uczucie przeciążenia, cynizm i dystansowanie się od obowiązków zawodowych, a także zmniejszoną satysfakcję z wykonywanej pracy. W 2019 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wpisała wypalenie zawodowe na listę Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11).[2]
Dlaczego dochodzi do wypalenia zawodowego?
Wypalenie jest rezultatem długotrwałego braku równowagi pomiędzy tym, co inwestujemy, a tym, co otrzymujemy w zamian i jest to proces dynamiczny. Zjawisko to, podobnie jak stres w pracy, w związku z przemianami cywilizacyjnymi i społecznymi, staje się coraz bardziej powszechnym doświadczeniem wśród pracowników współczesnych organizacji. Zmieniają się wzorce kariery, charakter naszej pracy, relacje społeczne i klimat psychologiczny w organizacjach. Rośnie przy tym kompleksowość pracy – pracujemy więcej, dłużej, w szybszym tempie, często bardziej intensywnie.[3] Różnie reagujemy na takie warunki.
Badacze wypalenia zawodowego wskazują̨ zazwyczaj na jego trzy zasadnicze źródła wypalenia: pierwsze związane jest ze strukturą osobowości, drugie ze specyfiką relacji interpersonalnych, a trzecie z czynnikami organizacyjnymi.[4] Pomimo że niektórzy autorzy utrzymują, że zasadnicze znaczenie w generowaniu wypalenia zawodowego mają indywidualne cechy osobowości, to w licznych badaniach wykazano, że wskaźniki wypalenia zawodowego związane są w największym stopniu z czynnikami środowiska zawodowego.[5]
Najczęściej powodów wypalenia zawodowego jest wiele i często są one złożone oraz wzajemnie powiązane. Jednym z najważniejszych czynników jest nadmierne obciążenie pracą, które prowadzi do braku równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Kiedy praca zaczyna dominować nad innymi aspektami życia, pojawia się uczucie przytłoczenia i zmęczenia. Wysokie wymagania i presja osiągania wyników dodatkowo potęgują stres, zwłaszcza gdy oczekiwania są nierealistyczne lub brakuje odpowiednich zasobów do ich realizacji. Brak wsparcia ze strony przełożonych i współpracowników sprawia, że pracownik czuje się samotny w swoich zmaganiach, co tylko nasila negatywne emocje.
Rutyna i monotonia w pracy również przyczyniają się do wypalenia zawodowego. Gdy codzienne obowiązki stają się przewidywalne i pozbawione wyzwań, motywacja do ich wykonywania gwałtownie spada. Kolejnym istotnym czynnikiem jest niewystarczające wynagrodzenie oraz brak uznania za włożony wysiłek. Pracownik, który nie czuje się doceniany, szybko traci zapał do pracy i zaczyna odczuwać frustrację.
„O wypaleniu możemy mówić, gdy te objawy nie znikają po dniu czy dwóch, lecz utrzymują się, kumulują i przekładają na nasze funkcjonowanie, zarówno w pracy, jak i poza nią.” – mówi Lucyna Kicińska, ekspertka Forum Przeciw Depresji, w rozmowie Pauliny Nodzyńskiej dla portalu wyborcza.pl.[6]
Kto jest najbardziej narażony?
W Polsce według różnych źródeł na wypalenie zawodowe cierpi od 23 do 35% osób. Może ono dotknąć każdego, jednak szczególnie narażone są osoby pracujące w zawodach wymagających intensywnych kontaktów międzyludzkich, a także profesje szczególnie eksponowane na chroniczny stres, presję czasu, emocjonalnego wyczerpania oraz brak możliwości odprężenia się po pracy[7]. Na prowadzenie wychodzą tu nauczyciele, pracownicy mediów, pracownicy sektora finansowego oraz służb mundurowych.
„Dodałabym jeszcze psychologa, pielęgniarza, fizjoterapeutę czy ratownika medycznego. I wiele innych, określanych jako misyjne. Te zawody łączy jedno: wymagają od nas uruchomienia pokładów empatii i umiejętności interpersonalnych, aby osiągnąć cel. Ale to, czy go osiągniemy, nie zawsze zależy już od nas” – dodaje cytowana wcześniej pedagożka, suicydolożka i terapeutka narracyjna na co dzień pracująca m.in. z osobami wypalonymi zawodowo w rozmowie dla portalu wyborcza.pl.[8]
Rola pracodawcy w zapobieganiu wypaleniu
Według współczesnych teorii zarzadzania to pracodawca jest odpowiedzialny za profilaktykę wypalenia zawodowego, ponieważ to on decyduje o tym, jaka kulturę organizacyjną tworzy i wspiera.
Pracodawcy powinni tworzyć zdrowe środowisko pracy, zapewniając komfortowe warunki, dbając o higienę pracy oraz wspierając równowagę między życiem zawodowym a prywatnym. Ważne jest również wspieranie rozwoju zawodowego poprzez inwestowanie w szkolenia i rozwój umiejętności pracowników, co pomaga zwiększyć ich satysfakcję i zaangażowanie w pracę. Pracodawcy powinni oferować wsparcie psychologiczne, zapewniając dostęp do programów wsparcia psychologicznego, warsztatów radzenia sobie ze stresem czy coachingów. Kluczowe jest także budowanie kultury otwartości i wsparcia, zachęcając pracowników do komunikacji oraz wyrażania swoich obaw i problemów, co może zapobiec izolacji i frustracji.
Co możemy robić sami?
Jest wiele sposobów, które możemy zastosować samodzielnie, aby zapobiegać wypaleniu zawodowemu i dbać o swoje zdrowie psychiczne. Jakie my mamy rady?
Skup się na poniższych obszarach:
- Komunikacja z innymi: Regularne rozmowy z bliskimi, współpracownikami lub specjalistami mogą pomóc nam spojrzeć na siebie z innej perspektywy i lepiej zrozumieć nasze potrzeby oraz problemy.
- Utrzymanie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym: Ważne jest, aby znaleźć czas na odpoczynek, hobby i spędzanie czasu z rodziną i przyjaciółmi.
- Aktywność fizyczna: Regularne ćwiczenia pomagają redukować stres i poprawiają samopoczucie.
- Zdrowa dieta: Odpowiednie odżywianie ma ogromny wpływ na nasze samopoczucie i energię. Jedzenie to paliwo dla Ciebie i Twojego mózgu.
- Mindfulness i medytacja: Takie praktyki pomagają w redukcji stresu i poprawiają koncentrację oraz spokój wewnętrzny.
- Naucz się zarządzać swoją energią i swoim czasem. Nie bój się asertywnej komunikacji i stawiania granic, wzmacniaj swoje poczucie własnej wartości i nie przejmuj się nadmiernie opiniami innych. Warto też odpuścić, dać sobie prawo do odpoczynku i regeneracji, a także wzmacniać swoją odporność psychiczną.
Walka z wypaleniem zawodowym wymaga zaangażowania zarówno ze strony pracodawców, jak i pracowników. Pamiętajmy, że nasze zdrowie psychiczne jest kluczowe dla naszej produktywności i satysfakcji z życia. Dbajmy o siebie nawzajem i nie bójmy się szukać pomocy, gdy jej potrzebujemy.
[1] cejsh.icm.edu.pl
[2] poradnikprzedsiebiorcy.pl
[3]pracownik.kul.pl
[4] cejsh.icm.edu.pl
[5] Santinello M., LBQ Link Burnout Questionnaire. Manuale, Firenze 2008.
[6] wyborcza.pl
[7] bankier.pl
[8] wyborcza.pl
