Już od momentu narodzin obserwujemy nie tylko fizyczny, ale i intelektualny rozwój dziecka. Teoretycznie: co może być bardziej ekscytującego niż okres przejścia od dzieciństwa do dorosłości? Z pozoru okres nastoletniości wydaje się być pełen budujących wspomnienia przeżyć, odkryć samego siebie… wtedy to ujawniają się unikalne cechy osobowości, doświadcza się pierwszej niezależności. W rzeczywistości podróż od wczesnej młodości do wczesnej dorosłości wiąże się z całą gamą wyzwań. Ponieważ mózg nastolatków zasadniczo różni się od umysłu młodszych dzieci lub dorosłych, zrozumienie ich wyjątkowej psychologii w każdym przedziale wiekowym nastolatka może pomóc wzmocnić relację z dzieckiem i lepiej wspierać je w procesie dorastania.
Zrozumienie kluczowych elementów psychologii nastolatków
Oprócz wielu zmian, przez które nastolatki przechodzą fizycznie i społecznie, także ich mózgi przechodzą wiele procesów biologicznych i przemian rozwojowych, które powodują charakterystyczne i często irracjonalne zachowania mogące dezorientować rodzica. Twoje niegdyś zrównoważone dziecko zaczyna dokonywać impulsywnych wyborów i włącza się w niekiedy niebezpiecznie ryzykowne aktywności? Sprawdźmy, dlaczego.
Jedna z najbardziej rozpoznawalnych teorii stadiów rozwoju poznawczego została wysunięta przez psychologa rozwojowego Jeana Piageta. Wg retoryki Piageta wiek 12 lat (i więcej) jest znany jako „stadium operacji formalnych”. To moment, w którym człowiek ostatecznie uwalnia swoje rozumowanie od doświadczenia i zyskuje umiejętność rozwiązywania wszystkich klas problemów (w tym hipotetycznych czy słowno-pojęciowych). Nastolatek wtedy zazwyczaj wykazuje większą logikę dedukcyjną, zaczyna rozumieć inne perspektywy i myślenie abstrakcyjne. Czyli: uzyskuje zdolność do myślenia w zupełnie inny sposób.
Zrozumienie kilku zmian poznawczych i psychologicznych, które prawdopodobnie przyczyniają się do tych przemian, może pomóc ci lepiej sobie z tym radzić. Oto dwa kluczowe fakty, które pomogą wyjaśnić zachowanie Twojego dziecka w tej fazie.
Egocentryzm młodzieńczy – od wczesnego do późnego okresu dojrzewania na myślenie danej osoby zazwyczaj wpływa koncepcja znana w psychologii jako „egocentryzm młodzieńczy”. Trzy główne cechy młodzieńczego egocentryzmu obejmują:
- Zaabsorbowanie sobą, co oznacza, że nastolatkowie skupiają się prawie wyłącznie na sobie;
- Osobistą bajkę, co oznacza, że postrzegają siebie jako wyjątkowych;
- Wyimaginowaną publiczność – nastolatkowie myślą, że inni skupiają się na nich, zauważając wszystko, co mówią i robią. W rezultacie odczuwają wielką presję i strach przed oceną, podczas gdy w rzeczywistości cała ta uwaga jest wyimaginowana.
Jeśli Twoje dziecko wydaje się szczególnie zaabsorbowane sobą, przekonane, że nikt nie jest w stanie go zrozumieć lub jest bardzo skrępowane obecnością czy komentarzami innych, prawdopodobnie w grę wchodzi powszechne zjawisko młodzieńczego egocentryzmu. Zrozumienie, że jest to jedno z normalnych zachowań nastolatków i naturalna faza rozwoju człowieka, która minie, może być pocieszające i przypominać, by dokładać wszelkich starań, aby – pomimo okresów frustracji – być wsparciem.
Podejmowanie decyzji i kontrola impulsów – po szybkim wzroście i rozwoju poznawczym, który ma miejsce w dzieciństwie, mózg nastolatka jest mniej więcej wielkości dorosłego. Jednak jego krytyczne obszary nadal potrzebują odżywienia i czasu, aby w pełni się rozwinąć. Ten proces, znany jako przebudowa, zachodzi w całym mózgu i zachodzi od tylnej części mózgu do przodu. Podczas przebudowy nieużywane połączenia neuronowe są przycinane, podczas gdy inne często używane ścieżki są zachowywane i stają się bardziej wydajne — zwłaszcza te związane z kontrolowaniem zachowań i emocji oraz obliczaniem ryzyka i nagrody.
Dlatego, jak wyjaśnia np. Amerykańska Akademia Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, nastolatki częściej:
- Są impulsywne
- Mogą błędnie odczytywać emocje i sygnały społeczne
- Mogą wdawać się w konflikty lub przepychanki
- Podejmują ryzyko lub są skłonne do dokonywania niebezpiecznych wyborów.
Jeśli rozpoznałeś powyższe zachowania u swojego nastoletniego dziecka, wiedz, że prawdopodobnie występują one z powodu naturalnego rozwoju mózgu dla ich fazy życia.
Podczas gdy może ci się wydawać, że z każdym dniem twoje dzieci potrzebują coraz mniej wskazówek, tak naprawdę jest to najlepszy czas na modelowanie i uczenie ich takich rzeczy, jak kontrolowanie emocji, ważenie konsekwencji, branie odpowiedzialności itp. To właśnie teraz możesz pomóc swojemu dziecku wykształcać wszystkie umiejętności, które będą kluczowe dla ich zdrowego funkcjonowania w wieku dorosłym.
Jak wspierać nastolatka w tym czasie?
Nastolatkowie potrzebują wsparcia ze strony dorosłych — zwłaszcza rodziców i nauczycieli — którzy stworzą zdrowe środowisko dla ich emocjonalnego i biologicznego rozwoju. Osoby w tym wieku potrzebują wskazówek. Wiadomo, nie zawsze łatwo to zrobić, zwłaszcza gdy jesteś odpychany lub twoje dzieci działają w niestabilny i irracjonalny sposób. Niemniej:
- Zachęcaj dziecko do niezależności.
- Modeluj zdrowe zachowania.
- Staraj się utrzymać otwartą komunikację.
- Bądź czujny na oznaki zaburzeń psychicznych.
Jeśli martwisz się zdrowiem psychicznym swojego nastoletniego dziecka, skorzystaj z pomocy specjalisty. Badania psychologii nastolatków pokazują, że jak najszybsze uzyskanie odpowiednich wskazówek może pomóc zapewnić nastolatkowi bezpieczeństwo i poprawić jakość jego życia. Może również wspomóc wyposażenie ich w narzędzia potrzebne do radzenia sobie z wyzwaniami w późniejszym dorosłym życiu.
