Coraz więcej dzieci i nastolatków doświadcza przeciążenia, które trudno nazwać – to nie tylko zwykłe zmęczenie czy chwilowy spadek nastroju. Często wywołuje ono stopniowe wycofywanie się z życia, rosnącą drażliwość czy utratę zainteresowań i energii. W codziennym zabieganiu łatwo takie zmiany przeoczyć lub uznać za „etap dorastania”. Tymczasem mogą być one początkiem kryzysu psychicznego, który – bez wsparcia otoczenia – może narastać i zajmować kolejne obszary funkcjonowania młodego człowieka.
Międzynarodowy Dzień Młodzieży, obchodzony 12 sierpnia, skłania do tego, by uważniej przyjrzeć się rzeczywistości dorastających osób – stojącym przed nimi wyzwaniom, ich potrzebom i sposobom, w jaki szukają pomocy. Dorastanie w warunkach szybkich zmian, wysokich wymagań szkolnych oraz idealizowanych obrazów, także prezentowanych w grupie rówieśniczej, niesie ryzyko narastania presji. U części młodych osób może to prowadzić to do poczucia osamotnienia, wstydu i bezradności, skąd już niedaleko do poważniejszych zaburzeń równowagi psychicznej.
Skala problemu jest bardzo dobrze udokumentowana. Szacuje się, że na świecie co siódmy (14% populacji) 10-19-latek cierpi na zaburzenia zdrowia psychicznego.[1] W Polsce, jak wynika z badania przeprowadzonego w 2022 r. na zlecenie Rzecznika Praw Dziecka, 17% uczniów drugich klas podstawówki, określając swoje emocje i nastrój w minionym tygodniu, wskazało na poczucie smutku. 29% uczniów klas szóstych odwoływało się do tej samej emocji, a do złego samopoczucia zniechęcającego do aktywności aż 32%. Jeśli chodzi o licea i technika, to do apatii przyznała się niemal połowa ankietowanej młodzieży (49%). Młodzi respondenci mówili też o przytłoczeniu problemami (45%) oraz wskazywali na poczucie, że mają wszystkiego dość (44%).[2]
Warto zrozumieć, co w sytuacji odczuwania takiej presji, rezygnacji i stresu dzieje się z organizmem młodego człowieka. Osoba w kryzysie żyje w stanie przewlekłego stresu, który wpływa na funkcjonowanie mózgu. Określone jego struktury zaczynają działać inaczej, co zawęża sposób postrzegania rzeczywistości i utrudnia racjonalną ocenę sytuacji. To biologiczne ograniczenie sprawia, że trudniej radzić sobie z problemami, a myśli łatwiej skręcają w stronę katastroficznych scenariuszy. Długotrwały stres obciąża też ciało – może powodować chorobę wrzodową, zaburzenia pracy układu pokarmowego i oddechowego, nerwice, a także sprzyjać rozwojowi depresji i zaburzeń lękowych.[3]
Obraz depresji u nastolatków także manifestuje się specyficznie. Zamiast wyraźnego smutku pojawia się drażliwość, wybuchy złości, zobojętnienie, utrata radości, a także nadmierna reakcja na krytykę. Często towarzyszą temu uporczywe dolegliwości somatyczne bez medycznego wyjaśnienia. Więcej o tym, jakie objawy mogą świadczyć o depresji u dzieci i nastolatków, można przeczytać tutaj.
Kluczowe znaczenie ma reakcja dorosłych: rodziców, nauczycieli, opiekunów. Narzędziem, które może realnie pomóc, jest pierwsza pomoc emocjonalna (PPE) – odpowiednik pierwszej pomocy medycznej, możliwy do udzielenia przez każdego, kto zauważy niepokojące zmiany w zachowaniu. PPE opiera się na zasadzie 4 x Z:
- Zauważ – dostrzeż i nazwij zmiany;
- Zapytaj – spokojnie, z troską zainteresuj się tym, co się dzieje;
- Zaakceptuj – uznaj uczucia młodej osoby (nie trywializuj ich);
- Zareaguj – podejmij działania, w razie potrzeby włączając innych dorosłych (rodziców, opiekunów) lub specjalistów, jasno wyjaśniając powody.
Rozmowa z dzieckiem w kryzysie powinna opierać się na uważności i szacunku, a nie na dawaniu rad, porównywaniu czy bagatelizowaniu problemu. Młoda osoba, której pomaga świadomy dorosły, ma realną szansę poczuć się lepiej, odzyskać nadzieję i stopniowo wracać do równowagi. Wczesne zauważenie sygnałów, gotowość do wysłuchania i szybka reakcja mogą uratować zdrowie, a czasem życie.
Z myślą o tych, którzy chcą lepiej wspierać młodych, Forum Przeciw Depresji przygotowało cykl nagrań Akademia Uważnego Rodzica. To bezpłatne praktyczne wykłady i wskazówki, które pomogą zrozumieć to, co dzieje się z dzieckiem lub podopiecznym, jak rozmawiać o trudnych emocjach i jak wspierać dorastającą osobę w codziennych sytuacjach, zanim trudności się nasilą.
[1] who.int, dostęp 7.08.2025
[2] brpd.gov.pl, dostęp 18.08.2025
[3] zwjr.pl, dostęp 7.08.2025
